مهارت انتخاب، آموختنی است!
دوران کودکی و نوجوانی زمان مناسب برای تمرین و کسب قدرت گزینش است. نیکوست در این دوران به‌جای فرزندانمان انتخاب نکنیم و تنها در صورت درخواست به آنان مشورت دهیم.
یکی از اساسی‌ترین مهارت‌هایی که هر انسان در مسیر زندگی خود باید بیاموزد، توانایی انتخاب درست است. انتخاب‌ها پایه و اساس ساختن زندگی و آینده ما هستند، و برای کودکان و نوجوانان، این موضوع از اهمیت بیشتری برخوردار است. دوران کودکی و نوجوانی، زمانی است که شخصیت و استقلال فردی شکل می‌گیرد. بنابراین، این بازه زمانی بهترین فرصت برای یادگیری و تمرین مهارت انتخاب در تصمیم‌گیری و پذیرش مسئولیت و پیامد رفتار است. در ادامه به مهارت تصمیم‌گیری در کودکان و نوجوانان می‌پردازیم.
چرا مهارت انتخاب مهم است؟
کسب توانایی انتخاب، فراتر از یک مهارت، بخشی از فرآیند رشد و خودشناسی است. کودکانی که در دوران کودکی فرصت تمرین انتخاب دارند، در بزرگسالی با عزت نفس اعتمادبه‌نفس بیشتری با مسائل مواجه می‌شوند و کمتر دچار اضطراب یا سردرگمی می‌گردند. این کودکان به دلیل درک بهتر از پیامدهای تصمیم‌های خود، توانایی بیشتری در تحلیل شرایط و ارزیابی گزینه‌ها و در پایان انتخاب های بهتری پیدا می‌کنند.
نقش والدین و مربیان در تقویت مهارت انتخاب
والدین و مربیان باید در این مسیر به‌جای انتخاب کردن به‌جای فرزندانشان، آن‌ها را به تفکر و تصمیم‌گیری تشویق کنند. ارائه مشورت در زمان نیاز، بدون دخالت مستقیم در انتخاب، به کودکان این فرصت را می‌دهد که استقلال و مسئولیت‌پذیری را بیاموزند.
برخی از راهکارهای مؤثر برای تقویت این مهارت در کودکان و نوجوانان عبارتند از:
- ایجاد فرصت برای تصمیم‌گیری:
به کودکان اجازه دهید در مسائل روزمره، نظیر انتخاب لباس، غذا یا فعالیت‌های فوق‌برنامه، خودشان تصمیم بگیرند. این تصمیم‌گیری‌های ساده به آن‌ها کمک می‌کند که به تدریج مهارت خود را تقویت کنند. - آموزش ارزیابی گزینه‌ها:
به کودکان بیاموزید که قبل از هر انتخاب، پیامدها و نتایج احتمالی هر گزینه را بررسی کنند. این مهارت به آن‌ها کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تر و منطقی‌تری بگیرند. - پذیرش اشتباهات:
اشتباهات بخشی از فرآیند یادگیری هستند. کودکان باید بدانند که شکست و اشتباه، فرصتی برای یادگیری و رشد است. والدین و مربیان باید آن‌ها را در این مسیر همراهی کنند و با حمایت، از احساس ناامیدی جلوگیری کنند. - مشورت به‌جای تحمیل نظر:
همان‌طور که در متن اشاره شده است، ارائه مشورت زمانی که کودک درخواست می‌کند، به او احساس ارزشمندی و احترام می‌دهد. این رفتار به تقویت عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس او کمک می‌کند.
پیامدهای مثبت مهارت انتخاب
کودکان و نوجوانانی که در این مهارت پیشرفت می‌کنند، در آینده:
- توانایی حل مسئله بهتری خواهند داشت.
- در مواجهه با چالش‌ها مستقل‌تر و قوی‌تر عمل می‌کنند.
- روابط اجتماعی سالم‌تری برقرار خواهند کرد، زیرا در تصمیم‌گیری‌های بین فردی نیز مهارت دارند.
- این عامل موجب افزایش تاب‌آوری خواهد شد.
چگونه کودکان را برای تصمیم‌گیری در موقعیت‌های دشوار آماده کنیم؟
تصمیم‌گیری در موقعیت‌های دشوار، یکی از مهارت‌های مهم زندگی است که باید از کودکی آموخته شود. در شرایط پیچیده، کودکان و نوجوانانی که از قبل توانایی تصمیم‌گیری آگاهانه را در خود پرورش داده‌اند، بهتر می‌توانند مسائل را مدیریت کنند و از فشارهای روحی و عاطفی بکاهند. اما والدین و مربیان چگونه می‌توانند به کودکان کمک کنند تا برای چنین موقعیت‌هایی آماده شوند؟
۱. آموزش تحلیل موقعیت‌ها
برای اینکه کودکان بتوانند تصمیم درستی بگیرند، باید یاد بگیرند چگونه یک موقعیت را تحلیل کنند. والدین می‌توانند از طریق مثال‌های ساده، به کودک نشان دهند چگونه مشکلات را به اجزای کوچک‌تر تقسیم کرده و گزینه‌های مختلف را بررسی کنند.
راهکار عملی:
وقتی کودک با مشکلی مواجه شد (مثلاً انتخاب بین دو فعالیت مدرسه)، از او بخواهید با شما صحبت کند و مزایا و معایب هر انتخاب را بنویسد. سپس با او درباره نتایج احتمالی صحبت کنید.
۲. تقویت تفکر انتقادی
تفکر انتقادی به کودکان کمک می‌کند تا بهتر تصمیم بگیرند و از تأثیرات منفی محیط یا فشار همسالان در امان باشند. این مهارت باعث می‌شود کودک بتواند اطلاعات را ارزیابی کرده و انتخاب‌های منطقی انجام دهد.
راهکار عملی:
برای تقویت این مهارت، با کودکان درباره مسائل روزمره (مثل برنامه‌های تلویزیونی یا داستان‌های کتاب) صحبت کنید و از آن‌ها بخواهید نظر خود را ارائه دهند و دلایلشان را توضیح دهند.
۳. ایجاد شبیه‌سازی موقعیت‌های دشوار
یکی از بهترین روش‌ها برای آماده کردن کودکان، ایجاد شبیه‌سازی‌های ساده و امن است. این شبیه‌سازی‌ها به آن‌ها فرصت می‌دهد در یک محیط کنترل‌شده، تصمیم‌گیری را تمرین کنند.
راهکار عملی:
بازی‌های نقش‌آفرینی انجام دهید. مثلاً وانمود کنید که کودک باید بین خرید دو وسیله موردنیاز تصمیم بگیرد یا از بین چند دوست یکی را برای فعالیت گروهی انتخاب کند.
۴. تشویق به مسئولیت‌پذیری در برابر تصمیم‌ها
مسئولیت‌پذیری یکی از کلیدی‌ترین عناصر تصمیم‌گیری است. کودکان باید بدانند که هر انتخاب پیامدهایی دارد و باید مسئولیت نتایج آن را بپذیرند.
راهکار عملی:
اگر کودک تصمیمی گرفت که پیامد منفی داشت، به جای سرزنش، او را تشویق کنید که درباره دلیل این پیامد فکر کند و برای آینده برنامه‌ریزی کند.
مهارت انتخاب و ناکامی‌های کوچک، کلید موفقیت بزرگ در آینده و رشد و توسعه فردی است. والدین و مربیان باید این مهارت را با ایجاد فرصت‌های مناسب و ارائه حمایت و راهنمایی، در کودکان و نوجوانان تقویت کنند. یادگیری انتخاب و پذیرش مسئولیت پیامدهای آن، یکی از بهترین هدایایی است که می‌توان به نسل آینده داد. تربیت افرادی مستقل، مسئول و توانمند، میراثی ارزشمند برای جامعه خواهد بود.
