خوشبختی یعنی چه؟! – قسمت سوم

نویسنده آقای ابراهیم اصلانی

روانشناس تربیتی

طلبکار از گذشته؛ بدهکار به آینده

بسیاری از روانشناسان یکی از رهنمودهای بهبود زندگی را در فرمولی ساده می‌دانند؛ زندگی «اینجا – اکنون». توصیۀ خوبی است ولی عمل به آن به این سادگی نیست. علاوه بر ویژگی‌های شخصیتی افراد که در کاربست این توصیه مؤثر است، به باور من تأثیر ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی هم باید در نظر گرفته شود. مفاهیمی چون: احساس گناه، شرم، گذشته‌گرایی، همرنگی، فشار اجتماعی، قضاوت دیگران و امثال آن در فرهنگ‌ِ ما بار ارزشی زیادی دارند. هر جا که چنین مفاهیمی پررنگ باشند به «اینجا – اکنون» عمل کردن سخت‌تر می‌شود. وقتی که فرهنگ عمومی ما با ابزارهای گوناگون احساس گناه را تقویت می‌کند، فرد همیشه درگیر گذشته باقی می‌ماند. وقتی که فرهنگ به ترس از مورد قضاوت قرار گرفتن بهای زیادی می‌دهد، افکار فرد آن‌قدر درگیر گذشته و آینده می‌شود که اینجا – اکنون محو می‌شود.

فرهنگ ما گاه انسان‌هایی بار می‌آورد که «اینجا» ایستاده‌اند اما نگاه‌شان به دو سوی دیگر است. از یک طرف همیشه درگیر گذشته‌اند و از طرف دیگر نگران آینده هستند. بسیاری از ما تصور می‌کنیم که از گذشته طلبکاریم؛ انگار گذشته با ما طوری رفتار کرده است که به آنچه استحقاقش را داشته‌ایم نرسیده‌ایم. خیلی از ما با مرور زندگی‌ و محاسبۀ شرایط و البتۀ مقایسۀ خودمان با دیگران، به این نتیجه می‌رسیم که اگر چنین می‌شد الان وضعیت چنان داشتیم یا فلان زمان شایستۀ امکانات و کمکی بودیم که دریغ شد و نتوانستیم به چیزی که لایقش بودیم برسیم.