کدام پنیر؟ کدام موش؟ کدام آدم؟

تغییر و زندگی موش‌ها و آدم‌ها

کتاب چه کسی پنیر مرا جابه‌جا کرد، از سه بخش اصلی تشکیل شده است:

در بخش اول، هم‌کلاسی‌های سال‌های دور، در یک همایش گرد هم می‌آیند و درباره تلاش خود برای کنار آمدن با تغییرات زندگی صحبت می‌کنند.

بخش دوم، هسته اصلی کتاب است و در آن، رفتارهای بازتابی دو موش و دو آدم‌کوچولو، هنگام رودررو شدن با تغییرات، در قالب داستانی جذاب به تصویر کشیده شده است.

بخش سوم، نظرات افراد درباره داستان است و این‌که چگونه می‌خواهند از آن در کار و زندگی خود استفاده کنند.

کتاب «چه کسی پنیر مرا جابه‌جا کرد؟» با محوریت تغییرات و مقاومت در برابر آن‌ها آغاز می‌شود و اسپنسر جانسون ترس از تغییرات را به عنوان عامل اصلی سردرگمی و عدم تطبیق با تغییر را دلیل ناکامی در زندگی می‌داند. در آغاز داستان، شخصی به نام مایکل، در جمع دوستان قدیمی، داستان ساده و جالبی را مطرح می‌کند که سبب شده است تا عده‌ای حاضر شوند محل کار خود را با تغییرات وفق بدهند و حتی در زندگی خصوصی خود نیز از این داستان کمک بگیرند. سپس می‌خوانیم که چهار شخصیت اصلی داستان، یعنی دو موش و دو آ‌دم‌کوچولو، هر روز به دنبال پنیر مخصوص خودشان در مارپیچ می‌چرخند. موش‌ها برای کشف پنیر از روش ساده و قدیمی «آزمون و خطا» استفاده می‌کنند. وقتی آن‌ها، ایستگاهی پر از پنیر پیدا می‌کنند، آدم‌کوچولوها آن را منبع بی‌پایانی تصور می‌کنند که هیچ‌گاه به انتها نخواهد رسید.

اما موش‌ها، همه‌روزه به ارزیابی وضعیت خود می‌پردازند و از این‌رو، وقتی پنیرها تمام می‌شود، چون در ارزیابی‌های قبلی خود منتظر آن بوده‌اند، تعجب نمی‌کنند و دوباره در دالان‌های پرپیچ‌وخم به راه می‌افتند. اما آدم‌‌کوچولوها، تا مدتی پی به واقعیت نمی‌برند و به دنبال کسی هستند که پنیر آن‌ها را جابه‌جا کرده است. آن‌ها به زمین و زمان بد می‌گویند و تغییر را نمی‌پذیرند. ولی سرانجام هنگامی که ضعف و گرسنگی بر آن‌ها غلبه می‌کند، یکی از آدم‌‌کوچولوها می‌پذیرد که اگر تغییر نکند، نابود می‌شود و از این‌رو، ترس از مارپیچ و گم شدن و احساس آرامش در ایستگاه خالی از پنیر را کنار می‌گذارد. او به جای این‌که بپرسد: «چه کسی پنیر مرا جابه‌جا کرد؟» از خود می‌پرسد: «چرا زودتر بلند نشدم؟ چرا زودتر به دنبال پنیر به راه نیفتادم؟» و باز از خود می‌پرسد: «اگر نمی‌ترسیدم، چه کار می‌کردم؟»